De katholieke kerk van Boven-Leeuwen is een laat-neogotische basiliek uit 1916-1917. In dit artikel duiken we in de kleurrijke geschiedenis van deze kerk.
Sint-Willibrordkerk, foto Diana Nieuwold
Op 5 februari 1916 ontstond er brand achter het hoogaltaar van de toen 80-jarige Waterstaatskerk. Herstel haalde niets meer uit, En omdat er in 1899 in Beneden-Leeuwen een nieuwe kerk was gebouwd, besloot men tot nieuwbouw op een terrein aan de Molenstraat in Boven-Leeuwen, geschonken door een broer van pastoor C.P.J. Schoenmakers.
Architect Wolter te Riele maakte het ontwerp. In september 1916 werd de bouw aanbesteed. Het werk werd gegund aan Marinus van Heck uit Leeuwen, die had ingeschreven voor ƒ 108.650,-.
De kerk is in de periode 1916-1919 volledig beglaasd door de glazenier W. Derix uit Goch. Een belangrijk deel is geschonken door bouwpastoor Schoenmakers en zijn familie.
Gebreken aan het licht
Op 29 april 1918 werd de Sint-Willibrordkerk geconsacreerd. Al in 1921 werden serieuze gebreken opgemerkt. De gebruikte materialen en het toezicht zouden beneden de maat zijn geweest. De toren bleek veel te zwaar en stond in 1922 na een storm op instorten. Hij moest 9 m worden verlaagd.
Het kerkbestuur spande in 1922 een procedure aan tegen architect en aannemer, aanhangig gemaakt bij de Raad van Arbitrage voor de Bouwbedrijven. Aannemers Marinus en Gijsbertus van Heck moesten ƒ 11.324,52 aan de aanbesteder betalen en de architect een bedrag van ƒ 17.919,86.
Kort daarna kwam er nieuwe tegenslag. De watersnoodramp van 1926 bracht veel schade aan het kerkgebouw en er was geen geld voor herstel. Dankzij de giften uit het Grewen-Fonds en de opbrengst van een loterij werden kerk en pastorie in 1932 toch gerenoveerd, onder leiding van architect J. van Halteren.
Sint-Willibrordus met bisschopsstaf en modelkerk
Bijzonderheden
De Sint-Willibrordkerk heeft een vrij grote inventaris. Die bevat onder andere oude stukken uit de Waterstaatskerk en beelden uit het atelier van M. van Bokhoven uit Den Bosch. Ook is er een 120 cm hoog beeld van Sint-Willibrordus, gepolychromeerd hout, circa 1930. Het pronkstuk is het middeleeuwse Madonnabeeld.
Links naast de kerk staat een H. Hartbeeld met het opschrift: ‘H. Hart van Jezus zegen ons’.
Aan de Molenstraat nr. 37, achter de koorpartij van de kerk, staat de voormalige pastorie, een zeer royaal opgezet woonhuis van architect W. te Riele Gzn.
Voorgangers van de Willibrorduskerk
De Willibrorduskerk is niet de eerste katholieke kerk van Boven-Leeuwen. Al in de Middeleeuwen moet er een Aldegundiskerk hebben gestaan die zowel voor Boven- als Beneden-Leeuwen bestemd was. Er is weinig over bekend. Aldegundis was een heilige abdis uit de 8ste eeuw die in 1161 heilig is verklaard. Haar cultus is in het rivierengebied vooral vanuit Emmerik verspreid.
De kerk dateerde waarschijnlijk uit de 12e eeuw. In 1225 werd het Xantense kapittel door de Keulse bisschop Heinrich 11 bevestigd in het bezit van de kerk. Leeuwen was al in 1308 bij het Xantens kapittel ingelijfd. Vermeld worden een O.L. Vrouwe-altaar en vicarieën ter ere van de H. Nicolaas en de H. Antonius Abt.
De kerk is mogelijk gebouwd op grond die in het bezit was van het huis Leeuwen op den Berg. De kerk zou gestaan hebben op de plaats van de grote wielaai bij de Hervormde kerk. Gezegd wordt dat de kerk in de wiel zou zijn verzwolgen, maar dat is twijfelachtig, want in 1753 bij de bouw van de Hervormde koepelkerk aan de dijk beschikte men nog over de middeleeuwse klok. In elk geval is het oude gebouw door het watergeweld onbruikbaar geworden.
Aldegundis wordt vooral aangeroepen als patrones tegen kanker (Meertensinst.)
De kerk behoorde sinds 1609 aan de Leeuwense hervormden die met de hervormden van Puiflijk een gecombineerde gemeente vormden. Sinds de Hervorming waren de katholieken van Leeuwen deels verbonden met Puiflijk en deels met Wamel.
Eigen parochie
In 1796 werd Leeuwen weer een zelfstandige parochie onder pastoor Gerardus van der Sandt. In het begin was een boerenschuur hun kerk. In 1800 werd voor f 13.000, – een schuurkerk met pastorie onder één dak gebouwd.
In 1836 werd die schuurkerk vervangen door een Waterstaatskerkje met een pastorie, gebouwd aan de Waalbandijk, westelijk van de Waterstraat. Deze kerk aan het Boveneind, de kroon op het pastoraat van Franciscus Verploegen, was zowel voor Boven- als Beneden-Leeuwen.
Er bestaan oude ansichten waarop die Waterstaatskerk is te zien. Hij was gebouwd onder supervisie van ir. H. Fijnje met een rijkssubsidie van ƒ 11.000, -. De aanbesteding vond plaats op 29 februari 1836 en werd aangenomen voor de som van ƒ 14 475, – door Harmen de Kok, meester-timmerman uit Afferden. De totale kosten bedroegen ƒ 16.646,95.
Tot 1898 vormde de r.k.-kerk aan de Waalbandijk, hoek Waterstraat de bindende factor voor Boven- en Beneden-Leeuwen. Tot Beneden-Leeuwen een nieuwe kerk kreeg en het een zelfstandige parochie werd. Dat betekende de scheiding tussen de beide Leeuwens.
Bronnen o.a. A.G. Schulte Het Land van Maas en Waal (1986)
Tip
Meer weten over het leven van de Heilige Willibrordus?
> Lees dit artikel
